O tynn y gorchudd: bandiau sy’n chwarae cyfyrs

Dwi YN edrych mlaen am set Geraint Jarman yn Chapter ond be fydda'n neud o'n well ydi petai o'n gollwng dau o'i ganeuon ei hun a chwarae Rocking All Over the World gan Status Quo a'i hoff gan White Stripes yn hytrach. Does na'm set yng Nghymru sy ddim yn cael ei wella gan y fath ymddygiad, gan fod neb o gwbl yn dod i'r gig i glywed y caneuon sydd wedi eu sgwennu gan y band sydd ar y ffocing llwyfan.

Gweld fideo byw o fand newydd sy’n cael eu brolio’n eithriadol rownd parthau’r gogledd, oedd yn dangos hwy’n perfformio Wagon Wheel, y diwn Old Crow sy’n cael ei berfformio gan chwarter y grwpiau yng Ngwynedd, sbardunodd y rant gweplyfr uchod. Ro’n i’n flin mai dyna fy mlas cyntaf arnyn nhw. Ond roedd y crochan yn berwi ers blynyddoedd wrth i fwy a mwy o fandiau ac artistiaid ddewis anwybyddu’r hunaniaeth yr oeddent wedi greu eu hunain a rhoi canran amrywiol o’u set i chwarae tiwns pobl eraill ar drael eu catalog caboledig eu hunain.

I roi enghraifft o begwn y ddadl af yn ôl i 2007. Daeth Almaenwr oedd ar ei wyliau i’r bar yn Nhŷ Newydd Sarn a gofyn a fyddai’n cael chwarae yno. Mi gei ddechrau’r noson yfory o flaen Y Gwyddel, y Cowboi a Gwilym Morus meddwn. Mi awgrymodd fod ganddo un neu ddau o gyfyrs Bob Dylan yn ei set a brofodd yn danddweud wrth iddo gamu i’r llwyfan a mynd drwy dri chwarter awr o ganeuon Bob Dylan.

Bu i Oliver wedyn eistedd yn gegrwth yn gwrando ar y tri ar ei ôl yn chwarae caneuon yn eu iaith eu hunain, gan ddatgan ei edmygedd at yr arlwy a rhithyn o gywilydd ei fod yn dod o wlad o 80 miliwn a wedi methu gwneud yr un fath. Wedyn, ar ôl yfed swmp sylweddol o wisgi Penderyn, mi ddisgynodd ar ei gefn yn llythrennol wrth fynnu ailymweld a’r llwyfan i gloi’r noson gyda Blowing in the Wind.

Roedd y gwymp symbolaidd honno’n adlewyrchiad o’r cyferbyniad rhyngtho a Gwilym Morus yr oedd ef ei hun wedi ei amlinellu, a’r holl brofiad a’r elw gaiff rhywun o wrando ar set perfformwyr sydd wedi rhoi eu pen a’u pastwn i’w gwaith yn hytrach na cheisio plesio torf a thiwn rhywun arall.

Mae gig yn cael ei gyhoeddi sy’n cynnwys artist hoff. Mae’r dyddiad wedi ei selio yn dy ben. Ti hyd yn oed yn chwarae’r albym er mwyn rhagflas o’r pleser o dy flaen, yn gwybod nad oes unrhyw beryg i’r caneuon fynd yn rhy gyfarwydd. Maent yn cyrraedd y llwyfan a ddim cweit yn dweud:

‘Diolch am y croeso. Hanner awr ganddon ni, a mae’n debyg fod chi gyd wedi hoffi ein albwm diweddar neu fysech chi ddim yma felly yn hytrach na chwarae un o hwnnw neu gan newydd sydd ganddon dyma’n dehongliad o un o ganeuon lled-enwog Jarvis Cocker fel anrheg arbennig i chi’.

Daw un arall y maent wedi ei ddysgu o albym fer newydd Ryan Adams ar ôl iddynt fynd drwy’r rigmarol o chwarae un o’u catalog eu hunain. Daw’n amlwg i’r dorf fod hanner eu set nhw’n mynd i fod yn ganeuon pobl eraill. Mae’r dorf yn clapio’r un fath gan ei fod yn ddigon dymunol a ddim eisiau ymddangos yn annifyr.

Ond mae’r drwgdybiaeth yn hongian yn yr awyr. Ar bob cyfrif gollyngwch ganeuon newydd i’r set, dyna fel mae band yn datblygu. Ond mae gormod o ganeuon pobl eraill yn dangos ryw ddiffyg sy’n disgyn mewn i un o’r categorïau yma:

  1. Diffyg hyder, yn ddiarwybod efallai, yn eu caneuon eu hunain.
  2. Diflasu ar eu set a dim caneuon newydd i ddisodli’r rhai sy’n mynd ar eu nerfau.
  3. Hoffi’r gân gyn gymaint mae’n rhaid iddyn nhw ei chwarae (weithiau ym mhob gig) gan eu bod yn ei ymarfer. Ac wedyn mae’n haws ei berfformio nac ailymarfer hen gân.
  4. Direidi bwriadol a’r agwedd ‘mi wnawn ni be da ni isho’. Sy’n iach mewn ffordd, ond nid pan mae’n dod ar draul gwaith y band eu hunain.
  5. Ryw ymgais i ddangos eu tast gerddorol rhagorol am gydnabyddiaeth y dorf, er eu bod wedi dangos hynny yn barod drwy dalu i fod yna i wrando ar ganeuon y band.
  6. Neu’r rheswm mwyaf amlwg a dealladwy, i adio at set byr gan fod y band yn newydd.

Mae cyfyrs yn dirywio hygrededd y band yn yr hir dymor. Wrth feddwl am y gorau o’r gorau does yr un yn disgyn yn ôl ar ganeouon pobl eraill. Mae Big Leaves er enghraifft yn aros ar bedastl uwch gan fod pob eiliad fwy neu lai a ddaeth ohonynt yn fyw ac ar record i gyd yn gyfangwbl o’u pen a’u pastwn eu hunain. A does neb yn dweud am Anhrefn y byddai nhw’n fand llawer gwell pe baent ond wedi chwarae mwy o gyfieithiadau The Clash.

Rydym yn eich hoffi fel band oherwydd eich gwaith chi. Does dim angen trio’n plesio a chaneuon pobl eraill. A phan mae’r cyfyrs hynny’n plesio llai na’r rhai rydych wedi eu gollwng o’ch set er eu mwyn, yna rydych yn colli ddwywaith. Ac os oes ganddoch bedwar albwm dan eich belt siawns y medrwch gadw pethau’n ffresh heb ddisgyn fel fwltur ar waith eich hoff American o’r mis waeth pa mor dda eich ymgais.

Mae’n fformiwla syml. Os oes ganddoch gatalog llewyrchus o ganeuon, a set o hanner awr lle mae pobl wedi talu i ddod i’ch gweld, peidiwch a threulio ei hanner o’n chwarae caneuon pobl eraill. Ac ydy, mae’n waeth os mai cyfyr Saesneg ydyw, i fand sydd erioed wedi cyfansoddi’n Saesneg, gan fod y cyferbyniad yn fwy. Nid ydyn wedi dod i glywed The Times They Are a-Changin’ mwy na bydda ni’n talu i weld Bob Dylan yn canu eich caneuon chi.

O Lundain: pwt o fy rhwystredigaeth

“Dwi wedi bradychu fy nghyd Gymry drwy wneud y penderfyniad i fynychu coleg celf yn Llundain ac ddim cystal Cymraes a rhai o fy ffrindiau sydd wedi aros yn ei mamwlad. Drwy adal dwi ogystal yn neilltuo fy hun o ddiwylliant Cymreig ac ar yr un pryd yn methu cyfrannu iddo. Fy mrad mwyaf eithafol?”

“Dwi’n siarad Saesneg yn ddyddiol.”

Am lwyth o gachu. Braf fyddai cael deud mai synnu fuasa’ chi i wybod faint o bobol sydd efo’r agwedd yma, ond i’r gwrthwyneb yw’r gwir. ‘Da ni gyd yn nabod o leiaf un. Yn anffodus dwi’n nabod oleia’ dau lond llaw.

Dwi’n fwy gwladgarol nac erioed ac wedi mopio yn llwyr gyda’r syniad o berthyn i rywle, ac wedi sylweddoli pa’ mor lwcus ydw i. Nid oes miloedd o siaradwyr Cymraeg yn Llundain ond mae ‘na lwythi ac felly dwi’n teimlo’n sbesial yno, mor gywilyddus a hunan bwysig ma’ hyna’n ymddangos i bobol sydd ddim yn teimlo’r un dynfa reddfol, ond dwi’m yn mynd i wadu fy malchder. Dyna’r gwir.

Ar y llaw arall, dwi’n mynd i bwysleisio pa mor ffiaidd dwi’n feddwl ydi pobol sydd efo agwedd naïf tuag at y Saeson. Yn gyffredinol ‘da ni’n rhy barod i gymryd yn ganiatol mai ni yw’r unig rai gyda diwylliant, iaith a hanes ac o fy mhrofiad i yn amharchus a hiliol tuag atyn nhw, pam ddiawl ydym ni’n disgwyl parch yn ôl? Cyfaddefaf fy mod wedi gorfod dysgu hyn o gamgymeriadau personol. Mae cymdeithas Gymreig yn gyffredinol wedi magu y mwyafrif i fod yn bobol hiliol a chwerw. Mae bywyd yn mynd yn ei flaen a rhaid i Gymru dderbyn hynny. Oes rhaid perfformio mwy o ddramau am chwareli a phyllau glo a Thryweryn? Be am ddathlu ein Cymru fodern hefyd? Nid anghofio. Datblygu.

Dwi’n clywed bron i bum iaith wahanol ar y stryd bob dydd ym Mhrifddinas Lloegr. Fel hyn fydd hi yng Nghymru yn y dyfodol? Yn hytrach na ceisio gwarchod y swigen fach Gymreig pam na allwn ni dderbyn hyn a’ chroesawu bobol o bob cwr o’r byd? Ma’ hi’n oes y ‘hipster’. Os allai ‘hipsters’ neud sbecdols pot jam a Birkenstocks efo sana’ yn cŵl mae gen i ffydd y gall ‘hipsters’ Cymreig neud siarad Cymraeg yn cŵl! Dwi’n llwyr derbyn mai ofnau y Cymry ydi colli iaith ond yn hytrach na ceisio arafu datblygiad ein diwylliant yn yr ymgais i’w warchod pam na allwn ni weithio o amgylch y broblem a cymeryd y reolaeth sydd ei angen? Atgyfnerthu yr iaith drwy ein celfyddydau modern. Dwi’n ymwybodol bod llawer o bobol yn symud i Gymru ac yn hytrach na mynd ati i ddysgu yr iaith mae nhw’n ei anwybyddu, achos eu bod nhw’n teimlo ei fod yn ddi-angen. Felly, yn lle cwyno a chasau yr unigolion yma (sydd ond yn ei neilltuo nhw fwy) mae’n rhaid i ni ysbrydoli nhw, dangos iddyn nhw eu bod nhw’n methu allan! Er gwaetha’r modd nid drwy fygrwthan am ddewisiadau ‘creadigol’ Radio Cymru ac S4C y mae hi’n bosib newid pethau, nid yw’n hawdd cyflawni dim drwy gwyno.

Fy mhroblem i, a phroblem mwyaf diwylliant Cymreig ydi ein bod ni yn anghyfforddus efo unrhyw ddiwylliant ‘blaw yr un ‘rydym wedi arfer hefo. Pan o’ni yn astudio Diploma mewn Celf Sylfaenol cefais fy nghyflwyno i’r syniad o gyfuno fy niddordeb mewn actio hefo fy angerdd tuag at Gelf. Ers hynny dwi wedi mwynhau perfformio darnau celf gweledol llawer mwy na pheintio. Fodd bynnag, fel artist ‘does gen i ddim platfform sylweddol i anelu i berfformio ynddo nac i arddangos y gwaith hwn a ‘does yna ddim ddigon o oria’ mewn oes i lenwi ffurflenni y Cyngor Celfyddydau. Yn blwmp ac yn blaen, dwi’n methu cynhyrchu incwm yn Nghymru yn gwneud be dwi eisiau ei neud. Yr un hen stori i griw y Sin Roc Gymraeg, actorion ac ysgrifennwyr y wlad.

Dwi’n ceisio dod i ddaeall pam ‘da ni mor ar ei hôl hi gyda’n agwedd at ein celfyddydau, pam nad ydi ein gwlad wedi cael ei gyflwyno i amrywiaeth ehangach o gelf mewn cymhariaeth a mannau eraill yn y DU ac Ewrop? Yn rhy aml nid yw diwylliant yn cael ei ystyried yn ganolog ym mhryderon y llywodraeth. Ond fel ‘da ni’r Cymru yn or-ymwybodol ohono yn ôl ein hanes, dyna mae pobol yn ei gofio, mae ei effaith ar fywydau pobol yn ddwys. Mae gan y llywodraeth ei ran i chwarae. Nid rôl rheoli, ond rôl i gefnogi, hwyluso, galluogi a stiwardio. Ond nid yw’r cyllid ar gael ar raddfa fawr ac nid yw gwleidyddiaeth Prydeinig yn ddigon cefnogol chwaith. Mi’r ydw i felly wedi derbyn y galla i ddim newid na chyflymu globaleiddio yng Nghymru fwy ac y gallwch chi.

Ydw i am ddod nôl i Gymru? Dwi’m yn gwybod. Mae angen gwyrth arnai. Ond yn y cyfamser mae’n rhaid i fi a fy ffrindiau sy’ yn yr un gwch greu platfform ein hunain. Os ‘da chi eisiau ysbrydoliaeth ewch i weld un o gigs Y Ffug, drama Llais gan gwmni Cynyrchiadau Pluen neu gŵgliwch Bedwyr Williams. Rhaid i ni estyn i bocedi ein hunain, defnyddio pob ffynhonell sydd ar gael a chymryd pob mantais o’r we. Does gen i ddim yr opsiwn o fod yn bysgodyn mawr mewn pwll bach nac yn bysgodyn bach mewn pwll mawr oherwydd ar hyn o bryd, does gen i ddim pwll i hyd yn oed nofio ynddo. Gyda’n gilydd mi allwn ni ehangu gorwelion ein diwylliant a cheisio torri tir newydd gyda ein dramau a chelf. Dyma ein cyfla’ ni i greu Cymru ‘da ni eisia’ dychwelyd iddo!

Gigs Cymdeithas, Clwb Rygbi Llanilltud Fawr

Roedd Ian Dury and The Blockheads yn canu am resymau dros fod yn siriol.

Wel, mae lot o bobl yn cyffroi am gigs Cymraeg ar hyn o bryd. Mae ‘na lot llai o bryderon am gerddoriaeth Cymraeg yn yr arddull poblogaidd haf yma, yn enwedig ar ôl Hanner Cant a’r holl ymdrechion aelodau Cymdeithas yr Iaith.

Oes cylchred i’r sin Cymraeg? Pethau yn mynd yn dawelach am gyfnod ac maen nhw yn codi eto. Dyma sut mae pethau yn teimlo. (Ac mae croeso i ti mynegi barnau eraill yn y sylwadau.)

Gwelaf i chi ger y llwyfan!

Mae’r holl fudiadau iaith newydd yn ddigon iawn ond pa fath o gigs fyddan nhw yn ei drefnu?

Hanner Can cofnod am gig Hanner Cant

Un o fy hoff categoriau ar Y Twll ydy cyfryngau sydd yn cynnwys podlediadau, blogiau, teledu annibynnol, ffansins a chyfryngau annibynnol o bob math. Fel arfer os ydy rhywun wedi creu ‘brand’ cyfryngau annibynnol yn Gymraeg mae’n tueddu i fod yn dda iawn. Mae sawl enghraifft.

Dyma un syniad da gan Nwdls a Gai Toms: Hanner Can cofnod am gig Hanner Cant, blog sydd newydd ddechrau dogfennu profiadau o’r gig penwythnos diwethaf – sydd ymhlith y gigs mwyaf cofiadwy (ac efallai dylanwadol) erioed yng Nghymru ers parti coroni Hywel Dda yn y degfed ganrif.

Mae Nwdls wedi dechrau gydag atgofion a meddyliau personol am egni diwylliannol a grym cerddoriaeth:

Dwi wedi sylweddoli ar ôl blynyddoedd o gwffio yn ei erbyn o taw cerddoriaeth yw’r un peth diwylliannol Cymraeg sydd yn gallu croesi ffiniau fel dim un arall. Mae cerddoriaeth yn treiddio trwy gymaint o ffiniau. Dwi wedi bod yn trio hyrwyddo y llun a’r gair (ffilm/fideo a blogio/sdwff ar y we) ers troad y mileniwm ond yn sylwi rwan cymaint mwy yw’r grym diwylliannol sydd gan gerddoriaeth. […]

Mae unrhyw yn gallu cyfrannu felly paid ag aros yn rhy hir nes bod ti’n anghofio manylion pwysig am y penwythnos.

FIDEO: Datblygu – Maes E

Maes E.

Wrth gwrs mae lot o bobol Y Twll yn gyfarwydd ar y cân ond wyt ti wedi gweld y fideo?

Cafodd y cân ei rhyddhau yn 1992 yn wreiddiol ar finyl 7″ ac wedyn ar drydydd albwm Datblygu, Libertino.

Yn diweddar rydyn ni wedi bod yn cwestiynu retromania ond dw i ddim yn siŵr os ydy e’n cyfrif yn union fel retromania os wyt ti erioed wedi ei gwylio o’r blaen. Dyma beth sydd yn ddiddorol am lot o fideos a phethau pop Cymraeg / SRG sydd ddim wedi cyrraedd YouTube neu y we eto (diolch i Victoria Morgan am rannu’r fideo heno).

Ffaith: mae lot o gyfeiriadau diwylliannol yn y cân ond mae’r un mwyaf cryptaidd am ‘cig’ (3:35) wedi dod, o bosib, o’r ffaith bod David R. Edwards yn llysieuwr.

Rhagor o ddolenni Datblygu30